Rozkład pożycia małżeńskiego między małżonkami do orzeczenia separacji nie musi być trwały, tak jak ma to miejsce w przypadku rozwodu, wystarczy, że jest zupełny.
Sąd może orzec o rozwodzie, jeśli między małżonkami nastąpił trwały i zupełny rozkład pożycia małżeńskiego (o przesłankach pozytywnych orzeczenia rozwodu przeczytasz w artykule na blogu pt. „Kiedy sąd może orzec rozwód”).Tymczasem w przypadku separacji wystarczającą pozytywną przesłanką jej orzeczenia przez sąd jest zupełny rozkład pożycia małżeńskiego. Zgodnie z art. 611 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego „Jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny rozkład pożycia, każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd orzekł separację.
Pierwszą z różnic pomiędzy rozwodem a separacją jest to, że separacja jest instytucją tylko na pewien czas, tzn. jest odwracalna, warto przypomnieć, że przesłankami w orzeczeniu rozwodu jest trwały i zupełny rozpad więzi i pożycia między małżonkami, natomiast przy separacji nie mówimy o trwałości rozpadu i możemy rokować, że małżonkowie do siebie powrócą. Dla wielu osób korzystających z rozwiązania jakim jest separacja, jest ona rodzajem przerwy w małżeństwie, która może służyć do podjęcia prób ratowania związku małżeńskiego lub która wręcz przeciwnie, przekona małżonków, iż dalsze życie razem nie ma większego sensu i pora podjąć kroki związane z rozwodem. Co za tym idzie, w przeciwieństwie do rozwodu, separacja nie powoduje ustania małżeńskiego, a małżonkowie nie mogą zawrzeć nowego związku małżeńskiego. Natomiast rozwód ma charakter nieodwracalny.
Obowiązek wzajemnej samopomocy pomiędzy małżonkami
Następna różnica warta wspomnienia dotyczy obowiązku wzajemnej pomocy między małżonkami. Przy separacji małżeństwo w dalszym ciągu istnieje, dlatego małżonkowie mają obowiązek wzajemnej pomocy. Rozwód znosi taki obowiązek.
Obowiązek alimentacyjny
Obowiązek alimentacyjny przy orzeczeniu separacji względem małżonków pozostających w separacji ukształtowany został inaczej, aniżeli pomiędzy rozwiedzionymi małżonkami.
Po rozwodzie, gdy zobowiązanym do alimentów na rzecz drugiego małżonka jest małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia, obowiązek ten wygasa także z upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu, chyba że ze względu na wyjątkowe okoliczności sąd, na żądanie uprawnionego, przedłuży wymieniony termin pięcioletni.
Inaczej jest w przypadku separacji, gdyż obowiązek alimentacyjny nałożony na małżonka niewinnego rozkładu pożycia małżeńskiego nie wygasa z upływem 5 lat od orzeczenia separacji, czyli inaczej jak w analogicznej sytuacji przy rozwodzie. Podstawą tak określonego czasu trwania obowiązku alimentacyjnego względem małżonków pozostających w separacji jest art. 611 § 4 k.r.o. zgodnie z którym do obowiązku dostarczania środków utrzymania przez jednego z małżonków pozostających w separacji drugiemu stosuje się odpowiednio przepisy art. 60 k.r.o., z wyjątkiem § 3. Z orzeczeniem separacji wiąże się zatem spoczywający na małżonkach pozostających w separacji bezterminowy obowiązek alimentacyjny, który aktualizuje się po spełnieniu przesłanek analogicznych jak w razie rozwodu, tj. z ogólnym unormowaniem wynikającym z art. 60 k.r.o., co jest konsekwencją idei instytucji separacji mającej uregulować sytuację w dalszym ciągu istniejącego małżeństwa.
Zmiana nazwiska
W przypadku separacji jak wspomniano wyżej, małżeństwo w dalszym ciągu istnieje co przekłada się na problematykę ewentualnej zmiany nazwiska. W przypadku rozwodu ten małżonek, który w wyniku zawarcia związku małżeńskiego zmienił swoje nazwisko może w ciągu 3 miesięcy od uprawomocnienia się wyroku rozwodowego wystąpić do USC o powrót do dawnego nazwiska (zmianę nazwiska).
Majątek i dziedziczenie
W obu przypadkach, zarówno separacji jak i rozwodu, dochodzi do ustania ustawowej wspólności majątkowej, a małżonkowie nie dziedziczą po sobie.
Obowiązki rodzicielskie
Podobnie jak przy rozwodzie, sąd może uregulować zasady sprawowania opieki nad dziećmi, kontaktów dziecka z rodzicem, z którym dzieci nie będą na stałe zamieszkiwały, a także kwestie związane z pokrywaniem kosztów ich utrzymania, określić w orzeczeniu wysokość alimentów na dzieci.