W poprzednim wpisie przyjrzeliśmy się spółkom kapitałowym. Drugą grupą, wyróżnioną w wśród spółek handlowych, stanowią spółki osobowe, w których podstawową rolę odgrywają wspólnicy. Rozróżnienie spółek na kapitałowe i osobowe wynika właśnie z odmiennej pozycji wspólników. W posiadających osobowość prawną spółkach kapitałowych to spółka odpowiada za swoje zobowiązania, zaś w spółkach osobowych to wspólnicy ponoszą odpowiedzialność za zobowiązania tworzonego przez nich podmiotu.
W przepisach kodeksu spółek handlowych wyróżniono cztery typy spółek osobowych – jawną, partnerską, komandytową i komandytowo-akcyjną. Jakie są ich cechy wspólne?
Podstawowe cechy spółek osobowych
Niezależnie od typu, spółki osobowe zawsze posiadają status ułomnej osoby prawnej. Oznacza to, że spółka posiada zdolność prawną, ale nie ma osobowości prawnej. Zgodnie z art. 8 k.s.h. spółka osobowa może we własnym imieniu nabywać prawa (w tym nieruchomości i inne prawa rzeczowe), zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywana. Ponadto w art. 331 § 1 k.c. ustawodawca zaznaczył, że do jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną, stosuje się odpowiednio przepisy o osobach prawnych.
Wszystkie typy spółek osobowych wykazują pewne cechy wspólne, należy jednak zaznaczyć, że istnieją od nich wyjątki, które zostaną opisane w dalszej części. Do podstawowych cech możemy zaliczyć wspomniany wyżej brak osobowości prawnej, kierowanie sprawami spółki przez wspólników czy odpowiedzialność osobistą wspólników za zobowiązania spółki. Ponoszą oni odpowiedzialność w sposób solidarny, czyli odpowiadają za zobowiązania całym swoim majątkiem, solidarnie z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółka. Wierzyciele mogą prowadzić egzekucję z majątku wspólnika dopiero w przypadku, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna.
Ponadto do wspólnych cech spółek osobowych należy niezmienność składu osobowego, dopuszczalność wnoszenia wkładów w postaci pracy wspólnika, możliwość wypowiedzenia udziału w spółce, nieobligatoryjny charakter przeprowadzania procedury likwidacji po rozwiązaniu spółki czy jednomyślność w podejmowaniu kolektywnych decyzji. W przypadku zmiany umowy spółki osobowej konieczna jest zgoda wszystkich wspólników. W tradycyjnym wariancie spółki osobowe przeniesienie członkostwa nie było możliwe, ale obecnie, zgodnie z art. 10 § k.s.h., przeniesienie ogółu praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej może nastąpić pod warunkiem, że umowa spółki tak stanowi. W przypadku zmiany wspólnika odpowiedzialność za zobowiązania spoczywa solidarnie na dotychczasowym wspólniku oraz tym, który przystępuje do spółki w jego miejsce.
Spółka jawna
Jest to podstawowa spółka osobowa prowadząca przedsiębiorstwo (czyli działalność gospodarczą) pod własną firmą i niebędąca inną spółką handlową. Wiele przepisów dotyczących jej funkcjonowania stosuje się także do pozostałych typów spółek osobowych.
Firma spółki jawnej powinna zawierać nazwisko lub firmę co najmniej jednego wspólnika z dodatkiem ,,spółka jawna”.
Wspólnikami mogą być zarówno osoby fizyczne, prawne, jak i ułomne osoby prawne. Mają one obowiązek lojalności wobec spółki – nie powinni podejmować żadnej działalności sprzecznej z interesem spółki np. działalności konkurencyjnej.
Do powstania spółki jawnej konieczne jest pisemne zawarcie umowy spółki pod rygorem nieważności. Umowa powinna określać: firmę i siedzibę spółki, wkłady wnoszone przez wspólników i ich wartości, przedmiot działalności oraz czas jej trwania (jeżeli jest oznaczony). Kolejnym krokiem po zawarciu umowy jest jej rejestracja w KRS. Spółka powstaje z chwilą dokonania wpisu do rejestru. Inną możliwością powołania spółki jest wypełnienie elektronicznego wniosku i formularza umowy spółki oraz jej zarejestrowanie.
Spółka jest właścicielem swojego majątku, a wspólnikom nie przysługują żadne uprawnienia związane z majątkiem spółki. Mają oni jednak prawo do równego udziału w zysku i stratach, bez względu na rodzaj i wartość wniesionego wkładu. Wkłady do spółki jawnej obejmują szeroki katalog praw i dóbr – mogą to być zarówno ruchomości, nieruchomości lub ich obciążenia na rzecz spółki, wierzytelności, prawa na dobrach niematerialnych, a także usługi świadczone przez wspólnika. Ustawodawca nie określił minimalnej wartości wkładów.
Wspólnicy mogą swobodnie ukształtować sposób, w jaki spółka będzie zarządzana. Jeśli nie określą szczególnych zastrzeżeń w umowie spółki, to co do zasady każdy wspólnik ma prawo jednoosobowo podejmować decyzje nieprzekraczające zakresu zwykłych czynności spółki, chyba że inny wspólnik sprzeciwi się temu. W takim wypadku sprawa podlega rozstrzygnięciu uchwałą. Decyzje przekraczające zakres zwykłych czynności wymagają za to zgody wszystkich wspólników. Spółka jawna może być reprezentowana przez wspólników lub prokurentów. Każdy wspólnik może reprezentować spółkę jednoosobowo przy wszystkich czynnościach prawnych.
Wspólnicy ponoszą osobistą i nieograniczoną odpowiedzialność za zobowiązania spółki. Ponadto ich odpowiedzialność jest solidarna i subsydiarna względem odpowiedzialności spółki – wierzyciel może domagać się zaspokojenia swoich roszczeń z majątku wspólnika, dopiero gdy egzekucja z majątku spółki będzie bezskuteczna.
Rozwiązanie spółki następuje po rozwiązaniu umowy spółki pomiędzy wszystkimi wspólnikami, co skutkuje likwidacją jej majątku i wykreśleniem jej z rejestru. Rozwiązanie może nastąpić także na skutek:
- wystąpienia przyczyn przewidzianych w umowie spółki
- jednomyślnej uchwały wszystkich wspólników
- ogłoszenia upadłości spółki
- śmierci wspólnika lub ogłoszenia jego upadłości
- wypowiedzenia umowy spółki
- prawomocnego orzeczenia sądu o rozwiązaniu spółki.
Po rozwiązaniu spółki przeprowadza się jej likwidację – zakończenie działalności podmiotu, ściągnięcie przysługujących mu wierzytelności, wypełnieniu przez niego zobowiązań i sprzedaży majątku. Likwidacja nie jest jednak obowiązkowa, wspólnicy mogą zdecydować się na inny sposób zakończenia działalności.
Spółka partnerska
Jest to spółka osobowa utworzona przez wspólników w celu wykonywania wolnego zawodu w spółce prowadzącej przedsiębiorstwo pod własną firmą. Motywacją do wprowadzenia tego rodzaju spółki była chęć ograniczenia odpowiedzialności wspólników za szkodę powstałą w wyniku błędów w działalności zawodowej innych wspólników.
Spółka partnerska może zostać zawiązana wyłącznie przez osoby fizyczne wykonujące wolny zawód (kodeks określa zamknięty katalog zawodów uprawnionych do założenia spółki, są to m.in. adwokat, architekt, fizjoterapeuta, lekarz).
Zgodnie z art. 89 k.s.h. w sprawach nieuregulowanych w dziale o spółce partnerskiej stosuje się odpowiednio przepisy o spółce jawnej. Wynika to z podobieństwa spółki partnerskiej i jawnej pod wieloma względami – m.in. majątku, wkładów czy udziału wspólników w zyskach i stratach.
Podobnie jak w przypadku spółki jawnej do zawiązania spółki partnerskiej konieczna jest umowa spółki w formie pisemnej pod rygorem nieważności, zawarta przez przynajmniej dwóch partnerów. Powinna ona zawierać:
- określenie wolnego zawodu wykonywanego przez partnerów w ramach spółki;
- przedmiot działalności spółki;
- nazwiska i imiona partnerów, którzy ponoszą nieograniczoną odpowiedzialność za zobowiązania spółki, w przypadku przewidzianym w art. 95 odpowiedzialność partnerów w spółce § 2;
- w przypadku gdy spółkę reprezentują tylko niektórzy partnerzy, nazwiska i imiona tych partnerów;
- firmę i siedzibę spółki;
- czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony;
- określenie wkładów wnoszonych przez każdego partnera i ich wartość.
Firma spółki partnerskiej powinna zawierać nazwisko co najmniej jednego partnera i oznaczenie ,,i partner”, ,,i partnerzy” albo ,,spółka partnerska” wraz z określeniem wolnego zawodu. Kolejnym krokiem po zawarciu umowy spółki jest zgłoszenie jej do KRS. Spółka powstaje z chwilą wpisu do rejestru.
Każdy partner spółki ma prawo do jej samodzielnego reprezentowania, z tym, że umowa spółki może przewidywać wyłączenie lub ograniczenie prawa partnera do reprezentacji. Możliwe jest to także w drodze uchwały wspólników powziętej większością ¾ głosów w obecności co najmniej ⅔ liczby partnerów.
Dodatkowo umowa spółki może przewidywać powstanie zarządu, w którego skład mogą wchodzić także inne osoby niż partnerzy. Jeśli prowadzenie spraw spółki zostanie powierzone zarządowi, to partnerzy tracą prawo prowadzenia spraw spółki oraz jej reprezentacji.
W zależności od tego, z jakim zobowiązaniem mamy do czynienia, odpowiedzialność partnera za zobowiązania spółki kształtuje się inaczej. Za zobowiązania powstałe w związku z wykonywaniem w spółce zawodu przez partnera lub za będące następstwem działań lub zaniechań osób zatrudnionych przez spółkę, podległych kierownictwu określonego partnera, odpowiedzialność ponoszą wyłącznie spółka oraz dany partner. W przypadku tym zasada współodpowiedzialności spółki i danego partnera jest taka sama jak w spółce jawnej, a pozostali partnerzy są wyłączeni z odpowiedzialności.
Z kolei za każde inne zobowiązanie spółki partnerzy ponoszą identyczną odpowiedzialność jak wspólnicy spółki jawnej. Dodatkowo umowa spółki może określać, że jeden lub kilku wspólników będzie ponosić pełną odpowiedzialność osobistą za wszelkie zobowiązania spółki.
Rozwiązanie spółki partnerskiej następuje w wyniku: przyczyn przewidzianych w umowie spółki, jednomyślnej uchwały wszystkich partnerów, ogłoszenia upadłości, utraty przez wszystkich partnerów prawa do wykonywania wolnego zawodu, prawomocnego orzeczenia sądu, śmierci partnera, ogłoszenia upadłości partnera, wypowiedzenia umowy spółki przez partnera lub jego wierzyciela. Likwidacja spółki komandytowej przebiega tak jak w przypadku spółki jawnej.
W kolejnym wpisie z serii poświęconej spółkom przybliżymy charakterystykę pozostałych spółek osobowych – komandytowej i komandytowo-akcyjnej.
Autor: Aleksandra Łukaszewicz