Nowelizacja Kodeksu Postępowania Cywilnego uchwalona w dniu 7 lipca 2023 r. ponownie wprowadza istotne zmiany procedury cywilnej. Kolejna nowelizacja przede wszystkim wprowadza na stałe do polskiego porządku prawnego możliwość przeprowadzania rozprawy zdalnej (to znaczy takiej odbywającej się za pośrednictwem środków komunikowania na odległość).
Posiedzenia zdalne w procedurze cywilnej zostały wprowadzone do polskiego porządku prawnego w związku z epidemią COVID-19. Regulacja w tym zakresie znalazła się w art. 15zzs1 ustawy z 2.3.2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1327).
Zgodnie z treścią art. 15zzs1 ust. 1 pkt 1 , rozprawę lub posiedzenie jawne przeprowadza się przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie ich na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku (posiedzenie zdalne), z tym że osoby w nim uczestniczące, w tym członkowie składu orzekającego, nie muszą przebywać w budynku sądu.
Natomiast art. 15zzs1 ust. 1 pkt 2 ustawy z 2.3.2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1327) stanowi, że od przeprowadzenia posiedzenia zdalnego można odstąpić tylko w przypadku, gdy rozpoznanie sprawy na rozprawie lub posiedzeniu jawnym jest konieczne, a ich przeprowadzenie w budynku sądu nie wywoła nadmiernego zagrożenia dla zdrowia osób w nich uczestniczących.
Rozprawy zdalne na stałe w Kodeksie postępowania cywilnego
Możliwość przeprowadzania zdalnych rozpraw przez sądy, została wprowadzona przez przepisy covidowe. Zdalna rozprawa to rozprawa przeprowadzana przez sąd na odległość, przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających jednoczesny bezpośredni przekaz obrazu i dźwięku.
Rozprawa zdalna polega na tym, że strony lub świadkowie nie muszą stawiać się w budynku sądu osobiście, ale mogą połączyć się za pośrednictwem internetu z sądem i w ten sposób wziąć udział w posiedzeniu sądowym. Połączenie jest możliwe za pośrednictwem przesłanego przez sąd linku do rozprawy.
W okresie pandemii możliwość udziału w zdalnych rozprawach miała zapobiec rozprzestrzenianiu się wirusa, poprzez ograniczenie kontaktów międzyludzkich. Niewątpliwie zdalne rozprawy pozwoliły oszczędzić czas poświęcony na dojazdy do sądu oraz związane z tym koszty. Wydaje się, że forma ta sprawdziła się i stąd ustawodawca postanowił na stałe wprowadzić ją do kodeksu postępowania cywilnego.
Zgodnie z nowym brzmieniem art. 151 §2 k.p.c. sędzia przewodniczący może zarządzić zdalną rozprawę (z urzędu), jeżeli zagwarantuje to pełną ochronę praw procesowych stron i prawidłowy tok postępowania. Niewątpliwie jest to uzasadnione w sytuacji, gdy strony oraz pełnomocnicy przebywają w miejscach oddalonych od sądu rozpoznającego sprawę (w kraju ale i za granicą). W takim przypadku na sali sądowej przebywają sąd i protokolant, a pozostałe osoby uczestniczące w posiedzeniu nie muszą przebywać w budynku sądu prowadzącego postępowanie. Zapis obrazu i dźwięku z czynności procesowych odbywających się na sali sądowej przekazuje się do miejsca przebywania uczestników rozprawy, którzy zgłosili zamiar zdalnego udziału w posiedzeniu sądu, oraz z miejsca przebywania tych uczestników do budynku sądu prowadzącego postępowanie.
W przypadku zdalnej rozprawy uczestnicy mogą stawić się na sali sądowej lub uczestniczyć w tym posiedzeniu zdalnie. Zamiar zdalnego udziału w zdalnej rozprawie należy zgłosić najpóźniej na 3 dni robocze przed wyznaczonym terminem posiedzenia. Zamiar taki może być przekazany także mailowo do sądu. Wówczas na wskazany adres poczty elektronicznej sąd wyśle link umożlwiający wzięcie udziału w rozprawie. We wniosku warto również wskazać numer telefonu, aby umożliwić sądowi kontakt telefoniczny na wypadek np. problemów technicznych. Zdalny udział w zdalnej rozprawie może zgłosić również publiczność.
Sędzia przewodniczący może zarządzić przeprowadzenie posiedzenia zdalnego także na wniosek osoby, która ma uczestniczyć w posiedzeniu i wskazała adres poczty elektronicznej. Termin do złożenia takiego wniosku wynosi 7 dni od dnia doręczenia zawiadomienia albo wezwania na posiedzenie. Zasadniczo osoba taka może przebywać w dowolnym miejscu o ile posiada dostęp do komputera z kamerą i głośnikiem lub słuchawkami, w tym laptopa, tabletu lub smartfona podłączonego do Internetu. Jednak zarządzając przeprowadzenie posiedzenia zdalnego na wniosek uczestnika, przewodniczący może zastrzec, że określona osoba weźmie udział w posiedzeniu zdalnym poza budynkiem sądu prowadzącego postępowanie, jeżeli będzie przebywać w budynku innego sądu.
Opisana powyżej sytuacja jest wyjątkowa, zasadniczo osoba biorąca udział w posiedzeniu zdalnym przebywająca poza budynkiem sądu, może wziąć udział w zdalnej rozprawie z dowolnego miejsca. Jest jednak zobowiązana poinformować sąd o miejscu, w którym przebywa, oraz dołożyć wszelkich starań, aby warunki w miejscu jej pobytu licowały z powagą sądu i nie stanowiły przeszkody do dokonania czynności procesowych z jej udziałem. W razie odmowy podania informacji co do miejsca przebywanoa lub jeżeli zachowanie tej osoby budzi uzasadnione wątpliwości co do prawidłowego przebiegu czynności dokonanych zdalnie z jej udziałem, sąd może wezwać tę osobę do osobistego stawiennictwa na sali sądowej.
Opisane przepisy wprowadzone do kodeksu postępowania cywilnego zaczną obowiązywać od 14 marca 2024 r. (wówczas uchylone zostaną także przepisy covidowe w tym zakresie).