Przed zawarciem związku małżeńskiego mamy prawo zdecydować o ustroju majątkowym, jaki będzie panował po ślubie. Decyzja ta nie jest jednak ostateczna. W trakcie trwania małżeństwa możemy podjąć czynności skutkujące zmianą ustroju majątkowego, który panował od czasu zawarcia związku małżeńskiego. Wybór ustroju majątkowego to nic innego jak wybór zasad, które będą miały zastosowanie do majątku gromadzonego przez małżonków, szczególnie z perspektywy prawa własności i przysługujących praw majątkowych. Wybór ustroju majątkowego ma też ogromne znaczenie w odniesieniu do zaciąganych przez małżonków zobowiązań i ich odpowiedzialności za długi.
1. WSPÓLNOŚC MAJATKOWA A ROZDZIELNOŚC MAJĄTKOWA
Domniemanym ustrojem majątkowym małżeńskim w nowo zawartym związku małżeńskim będzie wspólność majątkowa. Wspólność majątkowa małżeńska polega na tym, że majątek nabyty przez oboje małżonków lub jednego z nich, w trakcie trwania związku małżeńskiego, stanowi majątek wspólny. Majątek ten jest niepodzielny, a każdy z małżonków zasadniczo ma w nim taki sam udział.
Rozdzielność majątkowa oznacza zaś, że małżonkowie nie mają wspólnego majątku zgodnie z zasadami panującymi przy wspólności majątkowej. Każdy z małżonków ma swój własny majątek, niezależnie od tego, czy został nabyty przed zawarciem związku małżeńskiego, czy już po. Rozdzielność majątkowa nie wyklucza możliwości wspólnego nabywania przez małżonków ruchomości lub nieruchomości, jednak w takim przypadku zastosowanie mają regulacje dotyczące współwłasności, a nie przepisy odnoszące się do ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej. W ustroju rozdzielności majątkowej małżeńskiej każdy z małżonków może samodzielnie zarządzać swoim majątkiem i w związku z tym, każdy z małżonków zasadniczo odpowiada sam za swoje zobowiązania.
2. USTANOWIENIE ROZDZIELNOŚCI MAJĄTKOWEJ MAŁŻEŃSKIEJ
Decyzja o wyborze ustroju majątkowego mającego panować w związku małżeńskim nie należy do łatwych. Ustawodawca umożliwia jej podjęcie przed zawarciem związku małżeńskiego, ale daje też możliwość zmiany tej decyzji w trakcie jego trwania.
Ustanowienie wspólności majątkowej nie wymaga podjęcia szczególnych kroków przez przyszłych małżonków. Pamiętać należy, że wspólność majątkowa jest podstawowym ustrojem majątkowym małżeńskim i powstaje z mocy prawa z chwilą zawarcia związku małżeńskiego, jeśli małżonkowie przed ślubem nie podpisali małżeńskiej umowy majątkowej, potocznie nazywanej „intercyzą”.
Inaczej jednak wygląda ustanowienie rozdzielności majątkowej. Jeżeli bowiem przed zawarciem związku małżeńskiego podejmiemy decyzje o wyborze takiego właśnie ustroju majątkowego, przed ślubem powinniśmy podpisać umowę majątkową małżeńską w formie aktu notarialnego. Podpisanie tzw. ”intercyzy” przed zawarciem związku małżeńskiego wyklucza domniemanie istnienia wspólności majątkowej małżeńskiej po ślubie. Decyzję o wyborze tego właśnie ustroju podejmują osoby majętne, które przed ślubem zdążyły dorobić się większego majątku i które mają obawę przed jego utratą, a także te, które prowadzą ryzykowne biznesy i chcą uchronić rodzinę przed ewentualnymi zobowiązaniami.
Należy mieć na uwadze, że jeśli w trakcie trwania związku małżeńskiego, z różnych przyczyn, zaistnieje potrzeba zmiany panującego między małżonkami domniemanego ustroju wspólności majątkowej na rozdzielność majątkową, możemy tego dokonać na podstawie umowy majątkowej lub sądownie.
Umowa majątkowa małżeńska także w tym wypadku powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Pamiętać jednak należy, że jej podpisanie jest możliwe tylko za zgodnym oświadczeniem stron. Jeśli zatem jeden z małżonków nie wyraża zgody na zmianę panującego ustroju majątkowego, jedyną drogą dokonania zmiany jest sądowe ustalenie rozdzielności majątkowej, zwane też przymusowym ustanowieniem rozdzielności majątkowej.
Przymusowe ustanowienie rozdzielności majątkowej zasadniczo następuje w wyniku zainicjowania przez zainteresowanego małżonka postępowania sądowego. Każdy z małżonków może z ważnych powodów żądać ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej (art. 52 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). Ustawodawca nie przedstawił definicji „ważnych powodów”. Jednak praktyka orzecznicza pokazuje, że ważnym powodem będzie m.in. trwonienie majątku przez drugiego małżonka, jego rażąca niegospodarność, zatrzymywanie przez drugiego małżonka majątku tylko dla siebie, nieuzasadnione nieprzyczynianie się przez drugiego małżonka do pomnażania majątku wspólnego, czy długotrwała faktyczna separacja małżonków.
Ustanie wspólności majątkowej może nastąpić także z inicjatywy wierzyciela. Wierzyciel jednego z małżonków może wystąpić do sądu o przymusowe ustanowienie rozdzielności majątkowej przykładowo, gdy nie zdobył zgody drugiego małżonka na zaciągnięcie przez pierwszego zobowiązania.
Rozdzielność majątkowa może nastąpić także z mocy prawa w przypadku, gdy jeden z małżonków został ubezwłasnowolniony lub ogłoszono jego upadłość. Rozdzielność majątkowa jest też skutkiem orzeczonej sądownie separacji małżonków.
3. ROZDZIELNOŚĆ MAJĄTKOWA Z DATĄ WSTECZNĄ
Ustanowienie rozdzielności majątkowej z datą wsteczną jest sytuacją wyjątkową. Wprowadzenie takiej zmiany w panującym ustroju wspólności majątkowej może się odbyć jedynie na podstawie orzeczenia Sądu. Nie jest możliwe ustanowienie rozdzielności majątkowej z datą wsteczną przez podpisanie umowy majątkowej małżeńskiej, nawet, jeśli małżonkowie mają zgodną wolę w tym zakresie.
Sąd orzeka o ustanowieniu rozdzielności majątkowej małżonków z datą wsteczną tylko, jeśli takie żądanie w pozwie jest uzasadnione. Konieczne jest przy tym szczegółowe zbadanie każdej sprawy. Małżonek chcący ustanowienia rozdzielności majątkowej z datą wsteczną musi przekonać sąd, że istnieją ważne powody, by orzec o ustanowieniu rozdzielność z datą wsteczną. Przyjmuje się, że takim ważnym powodem jest okoliczność, która powoduje, że kontynuowanie panującego ustroju wspólności majątkowej poważnie zagraża interesom majątkowym małżonka inicjującego postępowanie sądowe w tym przedmiocie. Dodatkowo małżonek zainteresowany takim orzeczeniem winien wykazać, że niemożliwe jest, lub co najmniej utrudnione współdziałanie w zarządzie majątkiem wspólnym.
4. ODPOWIEDZIALNOŚĆ MAŁŻONKÓW ZA DŁUGI
Odpowiedzialność małżonków za długi uzależniona jest w szczególności od dwóch kwestii. Pierwszą z nich jest kwestia panującego w danym małżeństwie ustroju majątkowego, a drugą kwestia wiedzy małżonków o zaciąganych zobowiązaniach.
Jeśli mamy do czynienia ze wspólnością majątkową i oboje małżonkowie są stroną umowy zobowiązaniowej, odpowiadają oni za wspólne zobowiązanie majątkiem wspólnym, ale również każde z nich odpowiada za takie zobowiązanie majątkiem osobistym. Jeśli zaś stroną umowy jest tylko jeden z małżonków, ale drugi wiedział o zaciąganym zobowiązaniu i wyraził zgodę na to zobowiązanie, to małżonkowie odpowiadają za takie zobowiązanie oboje całym wspólnym majątkiem. Jednak pamiętać należy, że egzekucja może być prowadzona także z majątku osobistego małżonka zaciągającego zobowiązanie. Spod egzekucji wyłączony jest majątek osobisty drugiego małżonka.
Ostatnim przypadkiem w zakresie wspólności majątkowej małżeńskiej jest sytuacja, w której zobowiązanie zaciąga jeden z małżonków, jednak bez wiedzy i zgody drugiego małżonka. Za zaciągnięcie takiego zobowiązania odpowiada tylko małżonek będący stroną umowy i tylko w zakresie swojego majątku osobistego. Wyjątkiem jest jednak zobowiązanie zmierzające do „zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny”. W takim przypadku drugi z małżonków nie uniknie odpowiedzialności za dług.
Odpowiedzialność małżonków za długi w sytuacji ustanowienia rozdzielności majątkowej jest bardziej jednoznaczna, gdyż każdy z małżonków zarządza swoim majątkiem i sam odpowiada za swoje zobowiązania. Odpowiedzialność ta ogranicza się do majątku osobistego małżonka. Ważne jest przy tym, by kontrahent wiedział, że ustanowiona została między małżonkami rozdzielność majątkowa.
5. USTANOWIENIE ROZDZIELNOŚCI MAJĄTKOWEJ W TRAKCIE ROZWODU
Nie zapominaj, że czasem postępowanie rozwodowe może trwać nawet parę lat. Tak jest nierzadko, w przypadku rozwodu z orzekaniem o winie lub/i gdy są małoletnie dzieci.
W ciągu tych paru lat Ty możesz nabyć nawet kilka składników majątkowych, którymi potem będziesz się musiał podzielić ze współmałżonkiem. A trzeba jeszcze dodać, że często pomiędzy datą faktycznego rozstania małżonków, a wniesieniem sprawy o rozwód do sądu mija pewien czas.
Z drugiej strony Twój małżonek w trakcie sprawy rozwodowej może zaciągać długi, dokonywać rozporządzeń majątkiem wspólnym, czy trwonić wspólny majątek, co może godzić w Twoją sytuację finansową. Ponadto, nierzadko drugi małżonek przyjmuje taktykę celowego przeciągania sprawy o rozwód. Wie on bowiem, że wszystko, co kupisz lub zarobisz w trakcie postępowania rozwodowego powiększy majątek wspólny. To oznacza, że większa kwota będzie podlegać podziałowi przy podziale majątku wspólnego. W takiej sytuacji nie jesteś jednak bezbronny. Możesz bowiem wnieść pozew o ustanowienie rozdzielności majątkowej przez sąd. Pozew ten wszczyna odrębne postępowanie sądowe od postępowania rozwodowego. Celem tego pozwu jest ustanowienie rozdzielności majątkowej wcześniej niż z datą rozwodu.
Zatem, jeżeli sąd przychyli się do Twojego pozwu i ustanowi rozdzielność majątkową, to wszystko, co zarobisz do dnia wyroku rozwodowego będzie tylko i wyłącznie Twoje. Ustanowienie rozdzielności majątkowej w czasie trwania sprawy o rozwód da Ci więc prawdziwy spokój ducha. Sprawę rozwodową będziesz kontynuował już bez stresu i obawy o swoje finanse. Sąd w wyjątkowych przypadkach może ustanowić rozdzielność majątkową z datą wsteczną. Celem pozwu o ustanowienie rozdzielności majątkowej z datą wsteczną jest ustanowienie tej rozdzielności wcześniej niż z datą wniesienia pozwu o rozdzielność. To może być przydatne, jeżeli zanim wniosłeś pozew o rozdzielność majątkową dokonałeś zakupu składnika majątku, np. kupiłeś mieszkanie. Podobnie orzeczenie o ustanowieniu rozdzielności majątkowej z datą wsteczną może Ci się przydać, jeżeli zanim wniosłeś pozew o rozdzielność majątkową, Twój małżonek dopuścił się trwonienia majątku wspólnego. Zatem wniesienie pozwu o rozdzielność majątkową z datą wsteczną ma na celu ochronę Twojej sytuacji finansowej w odniesieniu do czynności, które miały miejsce w przeszłości.
Reasumując, pozew o ustanowienie rozdzielności majątkowej złożony w toku rozwodu może ochronić Twój majątek zarówno wobec Twoich czynności przeszłych, jak i przyszłych, jak i wobec takich samych czynności Twojego małżonka. Jeżeli przed wniesieniem tego pozwu kupiłeś coś wartościowego, jak i gdy po wniesieniu pozwu masz zamiar takiej czynności dokonać. Podobnie, jeżeli przed wniesieniem tego pozwu Twój małżonek trwonił majątek, jak i gdy, obawiasz się, że może tego dokonać w przyszłości.