Pomiędzy małżonkami wraz z zawarciem małżeństwa, powstaje z mocy ustawy wspólność majątkowa. Wyrażone domniemanie faktyczne w art. 31 k.r.o., stanowi zasadę, że w skład majątku wspólnego małżonków wchodzą wszystkie przedmioty, które w trakcie trwania małżeństwa, zostały nabyte przez oboje bądź jednego z nich. Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.
Z uwagi na fakt, iż nie można podzielić majątku wspólnego, dokonanie tego jest możliwe dopiero wskutek ustania wspólności majątkowej.
Taka sytuacja będzie miała miejsce w wyniku zawarcia przez małżonków umowy majątkowej małżeńskiej czyli intercyzy, dzięki której może powstać rozdzielność majątkowa, bądź poprzez orzeczenie wydane przez Sąd dotyczące separacji albo rozwodu lub wyroku sądowego ustalającego rozdzielność majątkową pomiędzy małżonkami. Do ustania wspólności majątkowej może dojść również poprzez ubezwłasnowolnienie jednego z małżonków.
Co wchodzi w skład majątku wspólnego?
Do majątku wspólnego zaliczane są:
1. przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności przez oboje małżonków lub przez jednego z nich,
2. pobrane wynagrodzenie za pracę,
3. dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków,
4. dochody z ich majątku wspólnego,
5. dochody z majątku osobistego każdego z małżonków,
6. środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków.
W art. 33 k.r.o. wyrażona jest zasada surogacji, zgodnie z którą nabyty przez jednego z małżonków przedmiot za własne środki stanowi majątek osobisty małżonka.
Do majątku osobistego należą mi.in:
- przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej,
2. przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił,
3. prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom,
4. prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy.
Jak podzielić majątek wspólny?
Po ustaniu wspólności majątkowej, podziału majątku może dokonać sąd powszechny w drodze przeprowadzonego postępowania sądowego, sąd polubowny, w drodze mediacji bądź poprzez zawarcie umowy o podział majątku przed notariuszem (w tym przypadku nie może istnieć spór pomiędzy stronami co do sposobu podziału). Podział majątku jest możliwy za pośrednictwem notariusza, tylko w przypadku całkowitej zgody pomiędzy małżonkami.
Małżonkowie mogą podzielić majątek w formie umowy, która może zostać zawarta w formie ustnej, pisemnej zwykłej lub pisemnej kwalifikowanej, przy czym, jeżeli w skład dzielonego majątku wchodzi nieruchomość, użytkowanie wieczyste lub spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, umowa musi zostać zawarta w formie aktu notarialnego.
Podział majątku przez Sąd
Z uwagi na fakt, że w kwestii podziału majątku rzadko kiedy można mówić o zgodzie stron, małżonkowie mogą zwrócić się z wnioskiem do sądu o podział majątku.
Wniosek może być złożony w każdej chwili przez osobę zainteresowaną, nie tylko małżonka, ale również wierzyciela.
Wniosek o podział majątku wspólnego składa się wedle właściwości do sądu rejonowego odpowiedniego dla miejsca położenia majątku. W przypadku przedstawienia zgodnego planu podziału opłata wynosi 300 zł. Jeśli strony nie są w stanie zawrzeć porozumienia, koszt wniosku wzrasta do 1000 zł. Postępowanie przed Sądem jest czasochłonne i może wiązać się z dodatkowymi kosztami, jak chociażby konieczność opłacenia wynagrodzenia biegłego, który wyliczy wielkość majątku, ilość aktywów i pasywów.
Sąd bada skład majątku wspólnego, bierze pod uwagę nakład pracy obojga małżonków, ale również uwzględnia wkład w wychowanie dzieci i prowadzenie gospodarstwa domowego.
Sąd dokonuje podziału majątku wspólnego dzieląc cały majątek wspólny, przy czym podział realizowany jest w szczególności poprzez fizyczny podział przedmiotów majątkowych wchodzących w skład majątku wspólnego. Sąd, odkreślając skład majątku wspólnego, określa wartość przedmiotów wchodzących w jego skład oraz decyduje o wysokości i terminach ewentualnych spłat czy dopłat. Co do zasady, Sąd dzieli majątek po równo, kierując się zasadą wyrażoną w art. 43 § 1 k.r.o., jednak każda ze stron może domagać się ustanowienia nierównych udziałów w majątku wspólnym.
Każda ze stron ma obowiązek udowodnienia swojego stanowiska w tym zakresie, dlatego przed wszczęciem postępowania warto zgromadzić odpowiednie dowody.
Ustalenie składu majątku
Jeśli strony nie wskażą składu i wartości poszczególnych składników majątku wspólnego oraz nie określą sposobu ich podziału, Sąd w postępowaniu ustali skład majątku według stanu na dzień ustania wspólności majątkowej. Wartość majątku obliczana jest według cen rynkowych z daty podziału. Podziałowi podlegają jednie składniki majątku, które należały do tego majątku w chwili ustalenia wspólności i istnieją nadal w momencie dokonywania podziału.
Podział obejmuje jedynie aktywa. Sąd może uwzględnić porozumienie stron co do wykonania czy spłaty przez jedną z nich zobowiązań związanych z majątkiem wspólnym, jednak nie są one skuteczne względem wierzycieli.
Sposoby podziału majątku
Sąd w postępowaniu może podzielić majątek na kilka sposobów. Najcześciej stosowany jest fizyczny podział składników majątku. Na wniosek stron, Sąd może przyznać całość składników majątkowych jednemu z małżonków. Oznacza to, iż zobowiązany on będzie do dokonania, na rzecz drugiego z małżonków, rzecz spłaty celem wyrównania różnicy pomiędzy wartością przysługującego mu udziału w majątku wspólnym a wartością otrzymanych przedmiotów.
Sąd może także sprzedać składniki majątku i uzyskaną ze sprzedaży kwotę podzielić pomiędzy małżonkami proporcjonalnie do przysługujących im udziałów w majątku wspólnym.
Rozliczenie wydatków i nakładów
Wyrażona zasada w art. 45 k.r.o., zakłada, że każdy z małżonków jest obowiązany zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty. Wyjątkiem od niej zwrot wydatków i nakładów koniecznych dokonanych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód. Może również żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny. Nie należy żądać zwrotu wydatków i nakładów zużytych, celem zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że przyczyniły się one do zwiększenia wartości majątku w chwili ustania wspólności.
Tożsame zasady stosuje się do zaspokojonego z majątku wspólnego długu jednego z małżonków.
Jeśli małżonkowie posiadają majątki osobiste, w toku postępowania powinny zostać rozliczone wydatki i nakłady poczynione z majątku osobistego na majątek wspólny lub z majątku wspólnego na majątek osobisty.
Podział majątku za pomocą mediacji
W przypadku występowania konfliktu pomiędzy małżonkami, postępowanie sądowe może okazać się czasochłonne do przeprowadzenia. Z uwagi na powyższe, Sądy coraz częściej kierują strony do mediatora, aby dzięki niemu zostało ustalone wspólne stanowisko. Małżonkowie w sporządzonej umowie określają przedmiot mediacji, osobę mediatora oraz sposób jego wyboru. Jeśli strony dojdą do porozumienia, zawierają przed mediatorem ugodę, której treść zamieszcza się w protokole z postępowania mediacyjnego. Podpisanie ugody przez małżonków jest równoznaczne ze skierowaniem do Sądu z wniosku o jej zatwierdzenie.
Po jej zatwierdzeniu przez Sąd, ugoda ma moc prawną ugody zawartej przed Sądem.
Sąd polubowny
Małżonkowie mają możliwość samodzielnego wyboru osób, które rozstrzygną spór. Zapis powinien zostać sporządzony w formie pisemnej. Poddanie sporu do roztrzygnięcia przez sądu polubowny wymaga zawarcia przez strony umowy, w której należy wskazać przedmiot sporu lub stosunek prawny, z którego spór wyniknął lub może wyniknąć.
Przy wyborze sposobu podziału majątku przez małżonków, zasadne byłoby skorzystanie z usług profesjonalnego pełnomocnika. Pomoc osoby postronnej, niezaangażowanej emocjonalnie w konflikt pomiędzy stronami może okazać się niezbędne do jak najszybszego zakończenia procesu podziału majątku.