Jednym z podstawowych pytań, na jakie musi odpowiedzieć przedsiębiorca zakładający działalność gospodarczą, jest to, w jakiej formie chce prowadzić swój biznes. Ustawodawca w Kodeksie spółek handlowych wprowadził dwa typy spółek — spółki osobowe i kapitałowe. Choć mają one pewne cechy wspólne, to więcej je dzieli niż łączy.
W spółkach osobowych najważniejsi są wspólnicy, których skład nie może ulegać zmianie, za to w spółkach kapitałowych nie poświęca się im tyle uwagi, bo znacznie ważniejszą rolę odgrywa kapitał. Podmioty realizujące największe przedsięwzięcia gospodarcze działają właśnie w formie spółek kapitałowych i to im będzie poświęcony ten wpis.
Spółki kapitałowe to najbardziej zorganizowane i uregulowane prawnie typy spółek, które posiadają osobowość prawną (czyli zdolność do samodzielnego kształtowania swojej sytuacji prawnej). Wyróżniamy dwa typy spółek kapitałowych: z ograniczoną odpowiedzialnością oraz akcyjną.
Podstawowe cechy spółek kapitałowych
Zarówno w przypadku spółki z.o.o. jak i spółki akcyjnej prowadzenie spółki należy do jej organów, a nie wspólników. Jednocześnie wspólnicy nie ponoszą odpowiedzialności osobistej za zobowiązania spółki. Ponieważ spółki kapitałowe są podmiotami posiadającym odrębną osobowość prawną mamy do czynienia z podwójnym opodatkowaniem, czyli zobowiązaniem do płacenia podatku CIT, prowadzenia księgowości i składania zeznań podatkowych przez spółkę. Dodatkowo zastosowanie ma zasada równego traktowania wspólników lub akcjonariuszy, która nie występuje w spółkach osobowych.
Istotnym pojęciem jest wkład, czyli świadczenie wspólnika na rzecz spółki. Ze względu na to, że wspólnicy nie ponoszą odpowiedzialności osobistej za zobowiązania spółki, wierzyciele mogą zaspokoić swoje roszczenia jedynie z majątku spółki. W skład majątku wchodzą wkłady wspólników (pieniężne lub niepieniężne, czyli aporty) oraz składniki nabyte z zysku spółki. W spółkach kapitałowych, w przeciwieństwie do osobowych, wkładem nie mogą być praca, usługi, a także, podobnie jak w spółkach osobowych, prawa niezbywalne. Warto zaznaczyć różnicę między pojęciami wkładu i kapitału zakładowego. Kapitał zakładowy to kwota stanowiąca co najmniej sumę wartości wkładów wniesionych do spółki. Jest to zatem minimalny majątek początkowy pochodzący z wkładów. Kodeks spółek handlowych określa wartość minimalnego kapitału zakładowego spółki akcyjnej na poziomie 100 000 zł, a w przypadku spółki z.o.o. na poziomie 5 000 zł.
Rozwiązanie spółki kapitałowej, zgodnie z art. 270 i 459 kodeksu spółek handlowych, może nastąpić:
– z przyczyn przewidzianych w umowie spółki;
– na skutek uchwały wspólników lub walnego zgromadzenia akcjonariuszy o rozwiązaniu spółki lub przeniesieniu jej siedziby, sporządzona w formie aktu notarialnego;
– ogłoszenie upadłości spółki;
– inne przyczyny przewidziane prawem.
W przypadku spółki z.o.o. przyczynę rozwiązania może stanowić także wyrok sądu nakazujący jej rozwiązanie. W momencie wystąpienia jednego z powyższych zdarzeń następuje otwarcie likwidacji spółki. Spółka prowadzi nadal działalność, jednak w jej firmie powinien się znaleźć dopisek ,,w likwidacji”. Przeprowadzenie likwidacji jest konieczne ze względu na potrzebę ochrony wierzycieli spółki. Aby umożliwić im zaspokojenie swoich roszczeń likwidator zobowiązany jest do ogłoszenia publicznego o rozwiązaniu spółki i otwarciu likwidacji oraz do wezwania wierzycieli do zgłaszania wierzytelności w ciągu 3 miesięcy.
Spółka z.o.o.
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością to prostszy rodzaj spółki kapitałowej o mniejszych rozmiarach. Do jej zalet należy oddzielenie majątku spółki od majątku wspólników i stosunkowo prosta procedura założenia. Może zostać utworzona przez jedną lub więcej osób w każdym prawnie dopuszczalnym celu, chyba że ustawa stanowi inaczej. Oznacza to, że może zostać powołana nie tylko w celu prowadzenia działalności gospodarczej, ale także m.in. charytatywnej.
Wspólnikami mogą zostać zarówno osoby fizyczne, prawne, jak i osobowe spółki handlowe i inne ułomne osoby prawne. Spółka ponosi pełną odpowiedzialność za swoje zobowiązania, a jej wspólnicy, jak już wspomniano, nie ponoszą za nie odpowiedzialności osobistej.
Powstanie spółki z.o.o. następuje w drodze powołania jej przez co najmniej jednego wspólnika, z chwilą wpisania jej do KRS. Konieczne jest zawarcie umowy spółki w formie aktu notarialnego, która powinna określać:
– firmę i siedzibę spółki;
– przedmiot i jej działalności;
– wysokość kapitału zakładowego;
– określenie czy wspólnik może mieć więcej niż jeden udział;
– liczbę i wartość nominalną udziałów objętych przez poszczególnych wspólników;
– czas trwania spółki, jeśli jest on oznaczony.
Do powstania spółki z.o.o. wymagane jest także wniesienie przez wspólników wkładów na pokrycie kapitału zakładowego spółki, ustanowienie organów oraz zgłoszenie spółki do KRS.
Ponadto nowelizacja k.s.h., która weszła w życie 1.01.2012 r., wprowadziła możliwość założenia spółki przez Internet. Spółkę można założyć na portalu S24, prowadzonym przez Ministerstwo Sprawiedliwości. System przeprowadza przedsiębiorcę krok po kroku przez proces zawierania umowy spółki i jej rejestracji w KRS. Na początku należy wybrać formę prawną przedsiębiorstwa, następnie nadać mu nazwę i określić siedzibę. Kolejnym krokiem jest wypełnienie wzorca umowy i podpisanie jej przez wszystkich wspólników. Niewątpliwą zaletą zakładania spółki przez Internet jest to, że proces jest darmowy (jeśli przedsiębiorca zdecyduje się założyć spółkę u notariusza będzie musiał za to zapłacić). Ponadto czas oczekiwania na wpis do KRS jest znacznie krótszy, a opłata za niego niższa (250 zamiast 500 zł). Z drugiej strony jednak procedura S24 daje mniejsze możliwości ukształtowania umowy spółki, ponieważ dostępny wzorzec zawiera jedynie podstawowe postanowienia.
Wspólnicy w spółce z.o.o. posiadają szereg praw i obowiązków, do których należą m.in. prawo do dywidendy, do majątku spółki po likwidacji, do zbycia udziału, do głosu, a także obowiązki majątkowe takie jak wniesienie wkładu czy dopłat.
Spółka z.o.o. jest reprezentowana przez zarząd (co do zasady powoływany i odwoływany uchwałą wspólników), a zasady reprezentacji może określać umowa spółki. Spółkę z.o.o. mogą reprezentować także pełnomocnicy i prokurenci. Poza reprezentacją do najważniejszych zadań zarządu należy kierowanie bieżącą działalnością spółki i prowadzenie jej spraw.
Poza zarządem do organów spółki z.o.o. zaliczamy organy nadzoru takie jak rada nadzorcza i komisja rewizyjna.Są one co do zasady fakultatywne. Rada nadzorcza sprawuje stały nadzór nad działalnością spółki we wszystkich dziedzinach jej działalności, ale nie kieruje nimi sama. Działa kolektywnie obradując na posiedzeniach. Z kolei komisja rewizyjna, która jest mniej popularnym organem, nie sprawuje stałego nadzoru, a stanowi wewnętrzny organ kontroli finansowej. Wśród organów wyróżnić można również zgromadzenie wspólników, które stanowi najwyższą władzę spółki. Do jego kompetencji należą m.in. zatwierdzanie sprawozdań zarządu z działalności spółki oraz sprawozdania finansowego, czy udzielanie absolutorium członkom organów spółki.
Spółka akcyjna
Spółka akcyjna to prywatnoprawna organizacja o strukturze korporacyjnej. Jest rozwiązaniem dla osób gotowych podjąć bardziej skomplikowane i kosztowne działania, dlatego dedykowana jest przedsiębiorstwom działającym na dużą skalę. Spółka akcyjna posiada osobowość prawną oraz kapitał zakładowy — ustalony w statucie i utworzony z wkładów akcjonariuszy. Kapitał dzielony jest na akcje o równej wartości nominalnej.
Podobnie jak spółka z.o.o., spółka akcyjna może zostać utworzona w każdym prawnie dozwolonym celu. Akcjonariuszami spółki są osoby, które nabyły wyemitowane przez spółkę akcje giełdowe lub osoby, które nabyły akcje przy okazji zakładania spółki i złożyły się na kapitał zakładowy. Akcjonariuszami mogą zostać osoby fizyczne, prawne oraz ułomne osoby prawne. Zawiązanie spółki może dokonać jedna lub więcej osób (wyjątek: spółki akcyjnej nie może zawiązać jednoosobowa spółka z.o.o.).
Powołanie spółki akcyjnej następuje przez jej założycieli, którzy ustalają treść statutu, który musi zostać sporządzony w formie aktu notarialnego. Statut określa:
– firmę i siedzibę spółki;
– przedmiot jej działalności;
– czas trwania, o ile jest określony;
– wysokość kapitału zakładowego oraz kwotę wpłaconą przed zarejestrowaniem na pokrycie go;
– wartość nominalną akcji i ich liczbę ze wskazaniem czy są imienne, czy na okaziciela;
– liczbę akcji poszczególnych rodzajów i związane z nimi uprawnienia, jeżeli mają być wprowadzone akcje różnych rodzajów;
– nazwiska i imiona albo firmy (nazwy) założycieli;
– liczbę członków zarządu i rady nadzorczej albo co najmniej minimalną lub maksymalną liczbę członków tych organów oraz podmiot uprawniony do ustalenia składu zarządu lub rady nadzorczej;
– pismo do ogłoszeń, jeżeli spółka zamierza dokonywać ogłoszeń również poza Monitorem Sądowym i Gospodarczym.
Kolejnym krokiem koniecznym do założenia spółki jest wniesienie przez akcjonariuszy wkładów na pokrycie kapitału zakładowego i złożenie przez założycieli i akcjonariuszy oświadczeń o wyrażeniu zgody na zawiązanie spółki, brzmienie statutu i objęcie akcji. Następnie ustanowione zostają zarząd i rada nadzorcza. Dopiero po spełnieniu wszystkich powyższych wymagań spółka może zostać zgłoszona przez jej zarząd do sądu rejonowego, co jest ostatnim etapem powstania spółki akcyjnej.
Do podstawowych praw akcjonariuszy należą m.in. prawo do dywidendy, do majątku spółki po likwidacji, do zbycia akcji, prawo poboru czy głosu. Statut może nakładać na akcjonariuszy obowiązek dokonywania powtarzających się świadczeń niepieniężnych na rzecz spółki, choć nie jest to popularna praktyka.
Organy spółki akcyjnej tworzą zarząd, rada nadzorcza oraz walne zgromadzenie akcjonariuszy. Kompetencje pierwszego z nich zostały określone negatywnie: należą do nich wszelkie sprawy, które na mocy przepisów k.s.h. lub umowy spółki nie należą do innych organów spółki. Kadencja zarządu może wynosić maksymalnie 5 lat. Do jego najważniejszych kompetencji należy prowadzenie spraw spółki oraz jej reprezentacja. W przeciwieństwie do spółki z.o.o. jedynym trybem sprawowania nadzoru w spółce akcyjnej jest rada nadzorcza, która jest organem obligatoryjnym. Sprawuje ona stały nadzór nad działalnością spółki we wszystkich dziedzinach. Najwyższym organem w spółce akcyjnej jest walne zgromadzenie akcjonariuszy, które podejmuje decyzje w najważniejszych sprawach.
Niewątpliwymi zaletami spółki akcyjnej są łatwe gromadzenie kapitału poprzez emisję akcji czy innych instrumentów finansowych, a także wysoka wiarygodność wynikająca z jawności danych finansowych i obowiązku audytorskiego. Z drugiej strony jednak założenie spółki akcyjnej wiąże się z dużymi nakładami finansowymi i jest czasochłonnym procesem o sformalizowanej procedurze.
Prosta spółka akcyjna
Nowelizacja k.s.h. z 2019 r. wprowadziła trzeci typ spółki kapitałowej — prostą spółkę akcyjną, stworzoną z myślą o start-upach. Zdaniem ustawodawcy dotychczasowy katalog spółek nie był wystarczający do prowadzenia tego typu działalności. Prosta spółka akcyjna jest zupełną nowością w polskim systemie prawnym — przedsiębiorcy mają możliwość skorzystania z tej formy dopiero od lipca 2021 r. Do jej najważniejszych cech należą: minimalny kapitał zakładowy, niskie wymagania formalno-prawne oraz swoboda w kształtowaniu umów.
Rejestrację spółki w KRS, podobnie jak w przypadku spółki z.o.o., można przeprowadzić przez Internet lub w formie aktu notarialnego.
Akcjonariusze nie odpowiadają za zobowiązania spółki. Są oni zobowiązani do wniesienia wkładów (pieniężnych lub niepieniężny), w zamian za które otrzymują akcje. Wkład niepieniężny to kolejna nowość wprowadzona przez ustawodawcę — mogą nim być świadczenia pracy czy usług. W pozostałych spółkach kapitałowych wkład musiał mieć wartość, którą można obiektywnie wycenić.
Istotną nowością jest wysokość kapitału akcyjnego potrzebnego do jej założenia — wystarczy zaledwie 1 zł. Kapitał akcyjny, będący podstawowym kapitałem spółki, to nowe pojęcie, wprowadzone do systemu prawnego właśnie przez prostą spółkę akcyjną. Odpowiada on wielkości środków majątkowych wniesionych lub zadeklarowanych do wniesienia do podmiotu. Wartość kapitału akcyjnego może być zmienna i nie jest określona w umowie spółki, co oznacza brak konieczności zmiany umowy spółki w przypadku modyfikacji wartości kapitału. W konsekwencji powstaje nowa kategoria akcji, które nie mają wartości nominalnej i nie stanowią części kapitału akcyjnego. Istnieje także możliwość obejmowania akcji za pracę lub świadczenie usług na rzecz spółki, która nie występuje w przypadku innych spółek kapitałowych.
Nowość stanowi także struktura organów oparta na koncepcji monistycznej. W spółce można powołać zarząd, radę nadzorczą i zgromadzenie wspólników (podobnie jak w spółce z.o.o.), ale możliwe jest także utworzenie rady dyrektorów. Organ zastępuje wówczas zarząd i radę nadzorczą, a w jego skład wchodzą dyrektorzy wykonawczy i niewykonawczy. Oznacza to, że role wykonawcze i nadzorcze skupione są w jednym organie.
Rozwiązanie prostej spółki akcyjnej może nastąpić w wyniku likwidacji lub poprzez przejęcie jej całego majątku przez jednego akcjonariusza po zezwoleniu sądu rejestrowego. Druga opcja jest możliwa pod warunkiem podjęcia uchwały przez walne zgromadzenie akcjonariuszy większością ¾ głosów. a akcjonariuszu, który przejmuje majątek spółki spoczywa m.in. obowiązek zaspokojenia roszczeń pozostałych akcjonariuszy i wierzycieli spółki.
Autor: Aleksandra Łukaszewicz